این پرونده شامل ثبت هنر سنتی خوشنویسی در ایران در فهرست آثار جهانی یونسکو و حفاظت اصولی از این هنر به عنوان یکی از میراث‌های فرهنگی کهن است. ایران تاکنون موفق به ثبت ۱۶ میراث فرهنگی ناملموس در یونسکو شده است که ردیف موسیقی سنتی ایرانی، تعزیه، آیین پهلوانی و زورخانه‌ای، نگارگری ایرانی، هنر ساختن و نواختن کمانچه و... از جمله میراث ناملموس جهانی ایران محسوب می‌شود. اما ثبت جهانی خوشنویسی ایران چه تأثیری در بازار بین‌المللی و تأیید آن به منزله یکی از وجوهات هویتی فرهنگی ما دارد. اسرافیل شیرچی، خوشنویس برجسته از اهمیت خوشنویسی به عنوان یکی از هنرهای فاخر ایرانی می‌گوید و معتقد است اکنون که این هنر در نگاه جهانیان نیز به ثبت رسید باید بیش از پیش در حفظ آن جدیت به خرج دهیم و بستری برای ارائه بهتر و مطلوب‌تر آن فراهم کنیم.
میراث‌دار گذشتگان خود باشیم
این هنرمند در واکنش به ثبت خوشنویسی در یونسکو این خبر را اتفاقی مبارک و مسرت‌بخش می‌داند اما بر جدیت اهل فرهنگ و هنر در حفاظت از آن نیز تأکید می‌کند و می‌گوید: واقعیت این است که این خبر باید اهل هنر و مدیران فرهنگی را بر آن بدارد که جدیت خود را در عرضه هنر به ویژه خط بیشتر کنند و این طور نباشد که به ثبت نام و نشانمان در جایی کفایت کنیم و فقط به آن دلخوش باشیم.
وی با بیان اینکه باید در عرضه و ارتقای کیفیت این هنر ملی بیشتر بکوشیم، ادامه می‌دهد: نیاکان ما کارنامه درخشانی از خط و خوشنویسی بر جای گذاشته‌اند و باید آن را با تمام توان حفظ کنیم و در این میان نباید دچار شتاب‌زدگی یا تعجیل ناخواسته شویم و هنر فاخر خوشنویسی را به سمتی هدایت کنیم که بعداً برایمان پشیمانی به همراه بیاورد. به این معنا که نباید این هنر اصیل و قدیمی را در بلوای فناوری به سمتی ببریم «که نه از تاک نشان ماند و نه از تاک نشان».
شیرچی یادآور می‌شود: متأسفانه جوی ایجاد شده که نسل‌های نوخیز ما نوعی شتاب‌زدگی در کار خط و عرضه آن دارند و به جای اینکه به سمت ساماندهی خط خوشنویسی بروند آن را به بی‌سامانی سوق می‌دهند. در حالی که باید موجی از عرضه و تقاضا را دید و آن شتاب‌زدگی را کنترل کرد که خط دچار آسیب و لغزش نشود. در واقع باید به گونه‌ای پیش رفت که در کارهای مدرن نیز این تقلا و تشنگی وجود داشته باشد و از طرفی هنرمندان جوان‌تر نیز کار را از ابتدای آن آغاز کنند و نستعلیق و شکسته را فرا بگیرند و سپس به سمت هنر مدرن بروند، نه اینکه ندانسته و بدون کسب تجربه از آثار و هنر گذشته سراغ هنر نو بروند؛ چرا که مطمئناً این قبیل کارها باقی نمی‌ماند.
وظیفه خطیر هنرمندان در پاسداری از خط
شیرچی معتقد است حالا که هنر خوشنویسی ما در یونسکو ثبت شده و شناسنامه رسمی در جهان پیدا کرده، باید بیشتر از خط پاسداری کرد. او می‌گوید: اگر یونسکو بر خطوط ملی و خط فاخر نستعلیق ارزش نهاده، حال این وظیفه ماست که از این خطوط به شکلی شایسته حفاظت کنیم.
اما پاسداری از این هنر ارزنده ملی چگونه باید باشد، این خوشنویس برجسته در پاسخ می‌گوید: اگر در طول تاریخ چند نفر مانند حسین بایقرا و امیرعلی شیرنوایی آمدند که صاحب مکتبی همچون هرات، اصفهان، شیراز و... شدند حتماً این به همت مدیرانی بازمی‌گردد که نام و نشانی داشتند و در حفظ آن کوشیده‌اند و بعدها مردم پیگیر موضوع شدند و به نوعی هواخواه و حامی هنر بودند. اما به نظرم در این میان وظیفه مهم‌تر از آنِ هنرمندان است که باید با جدیت و قوت بیشتر به کار و عرضه آن بپردازند و مدافع هنرهای این سرزمین باشند و نقش آن‌ها در پاسداری از این هنر، ممتاز و انکارناپذیر است.
جامعه هنری نیازمند مدیران دغدغه‌مند است
به گفته این خوشنویس؛ اگر متولیان همراهی بیشتری داشته باشند قطعاً ما هم کارنامه و شناسنامه قوی‌تری خواهیم داشت. اما معمولاً همراهی مدیران با سهل‌انگاری و نبود شناخت توأم بوده و فکر می‌کنم زمانی که مردم و هنرمندان بیشتر مراقب باشند حتماً مدیرانی هم انتخاب خواهند شد که برای این قبیل فعالیت‌ها دغدغه دارند و این دلمشغولی و دغدغه اجازه نمی‌دهد کارهای ضعیف همراه با سهل‌انگاری انجام شود.
وی اظهار می‌کند: نکته دیگری که به نظرم بسیار مهم و قابل توجه است ضرورت ثبت این هنر است که حتی پیشتر هم احساس شده بود، هنر خوشنویسی با سابقه‌ای که دارد باید زودتر به ثبت می‌رسید اما در بدنه مدیریت هنری گاهی کم‌کاری‌هایی وجود داشته و با وجود اینکه هنر خوشنویسی بار قداست پرمعنایی در بستر جامعه دارد اما متولیان امور خیلی پیگیر آن نبودند، تا اینکه همسایگان ما نسبت به خط مدعی شدند و این اتفاق ما را بر آن داشت که قدری حساسیت به خرج دهیم.
شیرچی با اشاره به اینکه یونسکو هم مدیران عاقل و کنجکاوی دارد که درباره سرزمین‌های مختلف مطالعه می‌کنند، می‌افزاید: این در حالی است که کتابخانه پاریس پر از دستنوشته‌های هنرمندانی همچون رضا عباسی، میرعماد، درویش و خوشنویسان نامی ما از عهد تیموری به بعد است و طبیعتاً آن‌ها روی هنر این سرزمین اشراف دارند و نمی‌توانند آن را نادیده بگیرند و من مطمئن بودم که رأی به نفع ما صادر می‌شود.
ثبت خوشنویسی در یونسکو و تأثیر آن بر اقتصاد هنر
طبیعتاً این ثبت جهانی در یونسکو می‌تواند در بازار کار و عرضه آثار هنرمندان در حراج‌های دنیا اثر مطلوب‌تری داشته باشد. من در موزه متروپلیتن آثار قابل توجهی از دوره تیموری و هنرمندانی همچون سلطان‌علی مشهدی یا میرعلی تبریزی دیدم که به نام هنر اسلامی ثبت شده بود. این اتفاق خوبی است که از این به بعد یونسکو شناسنامه را به تمام موزه‌ها ارسال می‌کند و هر کشوری با هویت خودش معرفی می‌شود.
خط؛ پاکیزه‌ترین هنر این سرزمین
وی با بیان اینکه خط از فاخرترین هنرهای ایرانی است، درباره اهمیت جایگاه خط در هویت‌بخشی فرهنگی می‌گوید: خط از گذشته‌های دور تاکنون یار نخست ادبیات، مباحث دینی و معنوی ما بوده است. خط در کتیبه‌های هخامنشی نقش مهمی دارد، همان طور که در سکه‌های تاریخی ما حضور مهمی داشته، به ویژه سکه‌هایی که پس از دوره صفویه باقی مانده و هر کدام برای خودش یک نقاشی‌خط است. از سویی دیگر ردپای خط در مقابر، مساجد و مدارس قدیمی نشان از هویت ملی دارد. این‌ها یعنی خط سردفتر هویت فرهنگی و معنوی ماست و به نظرم خط ایرانی را می‌توان پاکیزه‌ترین هنر این سرزمین دانست که بدون هیچ وصلتی کار خودش را انجام می‌دهد و سرلوحه افتخار فرهنگی کشور ماست و هر جای دنیا که بروید آن را می‌بینید.
نظر شما